Burn-out of gewone stress

Een burn-out is een serieuze, lichamelijke aandoening. Als we niet regelmatig ons stress-systeem kalmeren, dan raakt deze ontregeld. Allerlei processen in ons lichaam raken verstoord en hoe langer dat duurt, des te langer duurt het herstel.

In dit artikel gaan we dieper graven naar wat een burn-out nu eigenlijk is, ontdekken we wat een burn-out kan veroorzaken en wat het verschil is tussen overspannenheid en een burn-out en waarom de zorg voor jezelf zo belangrijk is om burn-out te voorkomen.

Wat is een burn-out (niet)?

Inmiddels weten we dat een burn-out géén vluchtige modegril is of iets is dat tussen de oren zit waar je je gewoon overheen moet zetten. Het komt ook niet doordat iemand niet tegen een beetje hard werken kan of teerhartig is. Een burn-out is een ernstige lichamelijke aandoening die optreedt als gevolg van langdurige blootstelling aan overmatige stress. Het kan iedereen overkomen, wellicht eerder degenen die niet snel de handdoek in de ring werpen dan degenen die gewoon stoppen wanneer het te zwaar wordt.

Als er iets gebeurt wat bedreigend voelt, en dat kan gaan om een aanstormende taxi, een deadline of pesten, dan zorgt ons stress-systeem er in eerste instantie voor dat energie wordt vrijgemaakt om deze situaties aan te pakken, zodat we ons daarna weer veilig en fijn voelen. Echter, als een situatie van grote onveiligheid te groot is en/of lang duurt, dan raakt het stress-systeem overbelast en uitgeput en ontstaan er lichamelijke, emotionele en mentale problemen. Mensen krijgen bijvoorbeeld vaker griep of een blaasontsteking, terwijl ze ‘vroeger’ nooit ziek werden. Ze voelen mogelijk sneller woede of machteloze tranen opkomen, waar ze voorheen veerkrachtig waren. En ze merken dat ze zich bijvoorbeeld ineens vergeten wat ze aan het doen waren of wat de volgende logische stap is, waar ze eerder scherp en accuraat waren.

Een burn-out wordt vaak geassocieerd met het werk, maar een burn-out kan ook komen door de thuissituatie (mantelzorg, scheiding, verhuizing, etc) of vanuit de manier waarop we het leven tegemoet treden (perfectionisme, ondermijnende overtuigingen, traumaverleden). Wat de oorzaken ook zijn, in de basis gaat het erom dat ons systeem reageert op veronderstelde onveiligheid en (levens)gevaar en dat opgebrand en uitgeput raakt als die situatie te lang aanhoudt.

In ideale omstandigheden zou het lichaam na stressvolle situaties in staat moeten zijn om terug te keren naar een toestand van rust, veiligheid, verbinding en herstel. Echter, bij een burn-out zit het lichaam vast in een staat van chronische stress, waardoor het eigenlijk niet meer lukt om te rusten en te herstellen. Dit wordt pas duidelijk als een zondag lekker lang uitslapen, een dagje spa, een stuk hardlopen, meditatie of oefeningen om ademhaling en hartslag omlaag te brengen, niet langer het gewenste effect hebben.

Oorzaken van een burn-out

De oorzaken van een burn-out zijn complex en variëren van persoon tot persoon. Het ontstaan van een burn-out wordt beïnvloed door een combinatie van persoonlijke, sociale en werk-of privé-gerelateerde factoren, evenals de individuele respons van ieders autonome zenuwstelsel op stress. En het autonome zenuwstelsel wordt ‘getraind’ door eerdere ervaringen, vanaf de zwangerschap en zelfs al bij eerdere generaties. Als deze vroegkinderlijke en intergenerationele invloed niet bekend is, dan kan de indruk bestaan dat sommige mensen zonder aanwijsbare reden veel gevoeliger zijn voor stressoren dan anderen.

Ons autonome zenuwstelsel reageert en stuurt onze reactie op mogelijke risico’s. Doel is ons steeds in veiligheid te brengen en houden. Dit is een voortdurend ritme dat sneller gaat dan onze gedachten kunnen volgen. Gelukkig maar, want hierdoor konden we ons hoofd net op tijd opzij buigen om de bal te ontwijken die met hoge snelheid op ons afkwam.

Gedurende de dag brengt ons autonome zenuwstelsel ons afwisselend in 3 verschillende toestanden:

1. Veiligheid en sociale verbinding: Wanneer je je in deze toestand bevindt, voel je je veilig, warm en in staat om sociale verbindingen aan te gaan. Je voelt je blij, actief, geïnteresseerd en de wereld is een veilige, plezierige plek. Je voelt je verbonden met je ervaringen en kan toenadering zoeken tot anderen en bent zelf ook benaderbaar.
2. Actie en stress: Het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel wordt actief wanneer er actie nodig is. Je voelt opvlammende energie, een onrustig gevoel in je lijf. Als het langer duurt kan je ook stress, woede of juist angst voelen en weg willen lopen.
3. Overleving: Als dit deel van het zenuwstelsel actief wordt, kan het leiden tot een gevoel van totale ontreddering. Al het andere is mislukt, je voelt je machteloos, gevangen of verloren, het werkt niet om actie te ondernemen en wil door de grond zakken, in de hoek wegkruipen of je onder je dekens verstoppen. Veiligheid lijkt onbereikbaar.

Wat gebeurt er in stress-situaties

Als ons lichaamssysteem redelijk moeiteloos kan terugveren naar het gevoel van veiligheid en verbinding, dan zijn we veerkrachtig. Als we echter in een toestand verkeren waarin we ons opgejaagd, onrustig, geprikkeld of beklemd voelen, omdat ‘er steeds iets moet gebeuren, want anders….’ [vul zelf maar in], dan kan dit leiden tot bijvoorbeeld hoofdpijn, chronische spierspanning in nek, schouders en rug, geheugenproblemen en je kan vatbaarder worden voor ziektes. Bij sommige mensen kan dit systeem langdurig overactief worden, wat kan leiden tot chronische stress.

En soms kan de situatie waarin we onder hoogspanning staan overweldigend zijn. De druk of het gevaar ervaart ons systeem als levensbedreigend, iets waar we geen controle meer over kunnen krijgen. Ons systeem gaat ‘uit’. Sommige mensen vallen letterlijk, krijgen een flauwte, anderen hebben het gevoel dat ze niet meer in hun lichaam zitten en van een afstandje toekijken. Als dit lang duurt, dan kan dat leiden tot serieuze geheugenproblemen, dissociatie, isolement en gebrek aan energie om dagelijkse taken uit te voeren.

Ik heb het steeds over ons ’systeem’, omdat het niet gaat om bewuste processen of keuzes. Ons autonome zenuwstelsel reageert snel en automatisch op prikkels die het opvangt en bepaalt zo hoe we ons gedragen. Het ‘leert’ via gebeurtenissen tijdens en voor ons leven. Het ontwikkelt zo algemene neigingen om verbindingen met anderen aan te gaan of om zichzelf juist te beschermen door zich af te wenden of te isoleren. Het autonome zenuwstelsel velt geen oordeel over goed en kwaad; het weeft enkel een vangnet voor risicobeperking en legt een veiligheidsdeken om ons heen.

Beren op de weg

Op verschillende manieren kunnen we stress ervaren en vaak gaat het om een combinatie van factoren:

• Langdurige en hoge werkdruk
• Conflicten en onvoldoende ondersteuning van anderen om ons heen
• Gebrek aan controle over werk- of privégerelateerde situaties
• Onmogelijke combinatie van werk en privé
• Persoonlijk zelfbeeld en belemmerende overtuigingen, zoals een laag zelfbeeld, hoge gevoeligheid voor mogelijke beren op de weg, overdreven perfectionisme

Verschil tussen overspannenheid en burn-out

Misschien herken je wel een aantal van deze stressfactoren in je leven en komen sommige stress-symptomen je bekend voor. Ben je dan burn-out? Of ben je ‘gewoon’ overspannen? Wat is eigenlijk het verschil?

Hoewel overspannenheid en burn-out vergelijkbare symptomen kunnen vertonen, zijn er enkele belangrijke verschillen tussen deze twee toestanden. Overspannenheid is meestal het gevolg van kortdurende stress en kan sneller worden opgelost. Burn-out, daarentegen, is het resultaat van langdurige stress en de symptomen kunnen ernstiger zijn en het kan aanzienlijk langer duren om te herstellen.

Stressklachten zijn de vroegste waarschuwingssignalen van overmatige stress en kunnen leiden tot een burn-out als ze niet tijdig worden aangepakt.

Voorkomen is beter dan genezen

Het is cruciaal om aandacht te schenken aan onze stressniveaus en de signalen die ons lichaam ons geeft. Een dosis lichaamsbewustzijn helpt hierbij. Een burn-out is geen teken van zwakte. Burn-out- en overspanningsklachten zijn serieuze waarschuwingssignalen dat ons systeem overbelast is geraakt. Het vereist begrip, zelfzorg en soms professionele begeleiding om te herstellen.

Het is belangrijk dat we erkennen dat stress een natuurlijke reactie is en ook nodig is om in actie te komen. Maar langdurige blootstelling eraan kan schadelijk zijn. Door bewust te worden van de factoren die stress veroorzaken en actief te werken aan veerkracht en herstel, kunnen we proactief voor onszelf zorgen. Of het nu gaat om het aanpassen van werkgewoonten, het creëren van gezonde coping-mechanismen, of het zoeken naar ondersteuning in sociale verbindingen, elke stap in de richting van balans draagt bij aan het voorkomen van ernstige gevolgen, zoals een burn-out.

Balans en herstel door lichaamsgerichte therapie

Lichaamsgerichte therapie kan een waardevolle aanvulling zijn om je lichaam te laten herstellen van stresspieken en het voorkomen van een burn-out. Deze vorm van therapie gaat verder dan alleen het fysieke aspect; het heeft ook positieve effecten op de mentale en emotionele gezondheid. Lichaamsgerichte therapie is geen vervanging voor psychologische of medische hulp. In gevallen van een ernstige burn-out is het raadzaam om professionele begeleiding te zoeken. Lichaamsgerichte therapie zal echter een zeer waardevolle toevoeging zijn binnen een holistisch plan voor zelfzorg en herstel.

Praten over stress helpt

Het gaat ons helpen als we werken aan openheid over stress en mentale gezondheid, waarin de ondersteuning van mensen om ons heen die nodig is om veerkrachtig te zijn, aanwezig is. In de zoektocht naar verbetering van het welzijn van ons allemaal, is het van groot belang dat we niet alleen de symptomen herkennen, maar ook actief werken aan het creëren van omstandigheden waarin ons stress-systeem kan herstellen. Dus praat met de mensen om je heen, luister en verbindt je met de ander.