Wat zijn emoties
Emoties zijn voor iedereen herkenbaar, maar hun werking en oorsprong zijn complex en gaan dieper dan vaak gedacht. Emoties zijn namelijk niet alleen psychologische ervaringen, maar hebben ook duidelijke fysieke componenten. Dit betekent dat ze in ons lichaam opgeslagen kunnen worden en soms blokkades vormen die ons belemmeren in onze emotionele beleving. In dit artikel onderzoeken we wat emoties zijn, hoe ze zich uiten en hoe lichaamsgerichte therapieën kunnen bijdragen aan een betere emotionele gezondheid.
Wat zijn emoties
Emoties zijn een complex geheel van lichamelijke en psychologische reacties op gebeurtenissen of situaties die voor een persoon betekenisvol zijn. Ze zijn dus heel persoonlijk: eenzelfde gebeurtenis kan bij verschillende mensen andere emoties teweeg brengen.
Hoewel emoties vaak worden ervaren als iets mentaals, zien we in het lichaam duidelijke fysiologische reacties, zoals een verhoogde hartslag, gespannen spieren of snelle ademhaling. Daarnaast gaan emoties vaak gepaard met bepaalde gelaatsuitdrukking, lichaamstaal, klank van de stem en gedrag. Tegelijkertijd kunnen mensen ook goed hun gevoelde emoties verbloemen en kan het moeilijker of niet te zien zijn wat ze voelen.
Emotionele reacties zijn voor een deel aangeboren en voor een deel aangeleerd. Ze dienen verschillende functies, zoals het beschermen tegen gevaar, het bevorderen van sociale binding en het reguleren van gedrag.
De wetenschap onderzoekt al jaren wat emoties precies zijn en hoe ze ontstaan, maar er zijn verschillende theorieën die samen een volledig beeld proberen te geven. Sommige theorieën stellen dat emoties beginnen met fysieke reacties, terwijl andere theorieën er vanuit gaan dat emoties en fysieke reacties gelijktijdig optreden.
Basisemoties en complexe emoties
Volgens verschillende onderzoeken bestaan er basisemoties zoals vreugde, verdriet, woede en angst, die universeel herkenbaar zijn aan specifieke gezichtsuitdrukkingen en fysiologische reacties. Recent onderzoek suggereert dat sommige basisemoties elkaar overlappen en dat de waargenomen verschillen meer cultureel dan biologisch van aard zijn.
Je kan emoties ruwweg opdelen in of ze prettig of onprettig voelen en of ze met veel energie of weinig energie gepaard gaan. De prettige emoties zijn vaak verbonden aan beloning en de onprettige aan straf.
Naast basisemoties zijn er de meer complexe emoties, zoals jaloezie, schaamte en ontroering, die vaak een combinatie zijn van basisemoties. Ze zijn meer gevoelig voor omgevingsfactoren en cultuur heeft er een grotere invloed op.
Het verschil tussen basis- en complexe emoties kan verklaren waarom sommige emoties makkelijker waar te nemen en te reguleren zijn dan andere.
Onbewuste emoties
Soms ervaren we emoties zonder dat we deze direct bewust voelen. Dit zien we bijvoorbeeld bij een schrikreactie (angst): bij een plotseling hard geluid reageert het lichaam binnen een fractie van een seconde met een verhoogde hartslag, aangespannen spieren en een alert gevoel. Deze fysiologische reactie is onbewust en automatisch en wordt pas later door onze hersenen geïnterpreteerd als een gevoel van schrik.
Dit heeft geleid tot een model (het Dual Routes to Action-model van LeDoux) dat verklaart hoe onbewuste emoties ontstaan. Volgens dit model kan een bedreiging via een ‘snelle route’ direct naar het lichaam worden gestuurd voor een onmiddellijke reactie. Daarnaast is er een ‘langzamere route’ die ervoor zorgt dat de gebeurtenis later wordt verwerkt en geïnterpreteerd. Handig, want hierdoor zijn we in staat om razendsnel te reageren op acuut gevaar, zonder tijd te verliezen aan bewuste verwerking van wat er nu precies aan de hand is.
Emoties en hersenen
Studies hebben laten zien dat de rechterhersenhelft betrokken is bij beleving en expressie van negatieve emoties. Ook is dit deel van de hersenen van invloed op de controle van onbewuste emoties.
Bij de controle van emoties zijn verder neurotransmitters (overdrachtsstoffen tussen zenuwen) zoals serotonine, dopamine en noradrenaline, betrokken. Deze stofjes zijn niet alleen een gevolg van emoties, maar zorgen ook voor een terugkoppeling van een emotie naar gebieden in de hersenen. Hierdoor kunnen we de emotie moduleren. Echter, een chronisch verlaagd niveau van noradrenaline en serotonine kan bijvoorbeeld leiden tot een langdurig gevoel van neerslachtigheid.
Emotionele reacties en verbeeldingskracht
Emoties kunnen ontstaan door iets in onze omgeving. Maar wat interessant is: we reageren vooral emotioneel op wat we als echt beschouwen, niet om wat echt ís. Oftewel, hoe we de werkelijkheid interpreteren is van invloed op onze emoties. Hierdoor kunnen we ook huilen om een film of angst voelen voor een situatie die mogelijk kan plaatsvinden.
Dat we kunnen ons situaties zo levendig voor de geest kunnen halen of belemmerende overtuigingen (‘ik ben niet goed genoeg’) hebben, ze zijn dus van invloed op hoe we ons emotioneel voelen.
Emotionele dysregulatie
Emoties helpen ons om ons aan te passen aan wat er in ons leven gebeurt, maar kunnen ook verstorend werken als we moeite hebben ze te begrijpen of te beheersen. Het vermogen om emoties te voelen, te reguleren en flexibel in te spelen op wat je ervaart, ontwikkelt zich al vroeg in ons leven. Wanneer dit proces niet goed verloopt, kan dat leiden tot een patroon van emotionele dysregulatie. Dit betekent bijvoorbeeld dat iemand moeite heeft om emoties te herkennen, te sturen of te verwerken, wat vervolgens het dagelijks functioneren kan beïnvloeden.
Als emotionele dysregulatie een vast patroon wordt, kan het bijdragen aan psychische klachten. De basis hiervan ligt vaak in ervaringen uit de kindertijd, waar gebeurtenissen en relaties invloed hebben op hoe je emoties leert hanteren.
Het verschil tussen wat gezond is en wat problematisch is soms moeilijk te zien. Maar als emoties je dagelijks functioneren langdurig belemmeren, kan ondersteuning helpen om hier anders mee om te leren gaan.
Lichaamsgerichte therapie en emotieverwerking
Zoals eerder aangegeven worden emoties niet alleen in de hersenen, maar ook in het lichaam opgeslagen en ervaren. Hier komt lichaamsgerichte therapie van pas, die werkt met het lichaam om emoties te verkennen en vrij te laten. Deze therapie richt zich vaak op bewustwording van fysieke sensaties en zetten het lichaam in als ingang voor emotionele heling. Cliënten kunnen leren zich te richten op lichamelijke gewaarwordingen om zich beter bewust te worden van onderliggende emoties. Dit proces kan cliënten helpen om geblokkeerde emoties, zoals onderdrukte woede of verdriet, te herkennen en los te laten.
In de praktijk kan massagetherapie, een specifieke vorm van lichaamsgerichte therapie, diepgaande voordelen bieden bij emotionele verwerking. Onderzoek wijst erop dat aanraking en zachte druk het parasympatische zenuwstelsel activeren, wat leidt tot een staat van rust en ontspanning die helpt bij het ontladen van spanningen die met emoties samenhangen. Deze ontspannende respons bevordert ook de interoceptie—het bewustzijn van de interne toestand van het lichaam—wat essentieel is voor emotieregulatie.
Emotionele blokkades
Veel mensen ervaren blokkades in hun emotionele beleving, waarbij ze zich verdoofd of afgesneden voelen van hun gevoelens. Deze blokkades kunnen ontstaan door trauma, chronische stress of aangeleerde onderdrukking van emoties. In lichaamsgerichte therapie zoals massagetherapie kan het herontdekken van deze emoties in een veilige setting helpen om dergelijke blokkades te doorbreken. Dit proces vergt echter tijd en aandacht en kan voor elke cliënt anders verlopen.
In een later artikel zal ik dieper ingaan op de oorzaken en oplossingen voor emotionele blokkades, maar het is belangrijk te weten dat lichaamsgerichte therapie hier een waardevolle, helende rol in kan spelen.
Conclusie
Emoties zijn een fundamenteel onderdeel van het menselijk leven, waarbij zowel lichaam als geest intens betrokken zijn. Het begrijpen en verwerken van emoties is essentieel voor ons psychologisch welzijn.
Lichaamsgerichte therapie helpt cliënten om zich bewust te worden van de fysieke uitingsvormen van emoties en kunnen geblokkeerde gevoelens helpen gezond te verwerken. Deze therapie onderstreept de nauwe band tussen lichaam en geest en tonen aan hoe belangrijk lichamelijk bewustzijn is voor een gezonde emotionele beleving.
Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van verschillende bronnen, waaronder:
Gal Sheppes, G. c.s. (2015) Emotion regulation and psychopathology. Annual Review of Clinical Psychology 11, 379-405.
